KIM LOẠI DẪN LẠNH

      Hôm đó trời rất rét, lớp 7 chúng tôi học bài kim loại với thầy Hồng. Trong phần tính chất, thầy giảng rất kỹ về tính dẫn nhiệt dẫn điện.

       Chép bài xong, cả lớp gập vở lại để trả lời câu hỏi. Thầy cầm thanh đồng đến gần một bạn ngồi bàn đầu, tên là Huê. Thầy áp thanh đồng vào má bạn Huê rồi hỏi, em có cảm giác thế nào nói to cho cả lớp nghe. Bạn Huê trả lời em thấy lạnh lắm ạ. Thầy quay ra phía lớp hỏi: Đây là thanh kim loại đồng, kim loại dẫn nhiệt tốt, tại sao áp vào má lại thấy lạnh, em nào biết.

       Cả lớp đang ngẩn tò te suy nghĩ, còn bạn Vĩnh người cảnh Dương giơ tay ngay. Thầy cho nói. Vĩnh bảo: Thưa thầy kim loại dẫn nhiệt cũng tốt mà dẫn lạnh cũng tốt ạ. Cả lớp cười như nắc nẻ. Thầy Hồng phì cười đánh rơi cả thanh đồng xuống đất.  Ông bạn Bạn Vĩnh bây giờ ở thành phố Huế, buôn bán bất động sản và tranh ảnh, giàu lắm.

THƯƠNG ÔNG TƯ QUÁ (Hồi ký)

Sau mấy ngày làm quần quật, chúng tôi nghĩ xã hơi vài hôm. Chủ nhật, 8 giờ sáng, tôi và Đam vừa đi ăn sáng về, đã thấy trước cửa một đống dừa và một can rượu hơn hai lít. Hai thứ này do anh Hải từ bên Bình An mang đến. Dừa là để anh Tám (tức là tôi) dùng, vì nghe nói anh Tám thích uống nước dừa. Rượu là để nhậu. Anh Đam ra chợ Thủ Thừa, mang về hai con ngan và một súc thịt bò. Thịt bò ở đây rẻ hơn thịt lợn. Khoảng 9 giờ thì chín người đã có mặt. Họ xúm vào làm thịt ngan, xào nấu thịt bò...

Đến mười giờ, thức ăn đã sẵn sàng. Hai chiếc chiếu được trãi ra. Anh Đam hò hét mọi người đi gọi cậu Năm, chú Chín, ông Tư... Cuối cùng điểm mặt vẫn thấy thiếu ông Tư Tước cạnh nhà. Người đi gọi chạy về báo ông Tư vào Bo Bo chưa về. Cả hội bắt đầu khai cuộc. Bên ngoài là một vòng tròn mười hai người, giữa là đủ thứ, nồi cháo, ba đĩa thịt xào, bánh đa, rau sống, ớt.... Hai chai la vi rượu và một cái chén, là linh hồn của bữa nhậu, đã được trang trọng đặt giữa chiếu. Một cái chén uống lần lượt, chứ không phải mỗi người mỗi chén như ngoài Bắc.

Trước hết anh Đam rót một chén rượu đầy, nói mấy câu vừa vui vừa trịnh trọng rồi đưa chén cho tôi: Mời anh Tám uống với em trước. Có hai cách uống rượu với nhau: hoặc là đưa cả chén rượu đầy cho người mình mời, sau đó người được mời “trăm phần trăm” xong, lại rót đầy chén mời lại; hoặc là người được mời dùng năm mươi phần trăm, sau đó mời lại người mời mình. Cứ thế cái chén đi vòng quanh theo quỷ đạo qua 12 người. Vòng người vừa uống vừa gắp mồi mời nhau. Cái bát của tôi lúc nào cũng đầy ụ vì nhiều người gắp bỏ vào.

Câu chuyện vòng người mỗi lúc một rôm rã, nhất là khi có hơi men. Một chốc sau, can rượu đã hết. Anh Đam bảo anh Hải chạy ra chợ mua thêm. Chẳng mấy chốc lại một can rượu hai lít mang về. Khoảng hơn 12 giờ có vài ông xỉn, bò lăn ra chiếu, nhai rau sống. Tôi là người được anh em “quý mến” nhất nên cũng choáng váng đầu, định cáo nhưng không được. Một lúc sau, tôi không thể nào chịu được nữa, người như đang bay trên mây, mắt hoa... Tôi  nằm lăn ra chiếu nhai rau sống. Khi hết nửa can rượu thứ hai thì có năm anh lăn ra chiếu, có vài anh nôn. Cả vòng người chỉ còn lại anh Đam và bốn chú trẻ tuổi. Buổi nhậu đến đấy xem như kết thúc. Nhiều người bắt đầu ngáy. Cái âm thanh là lạ đó dồn dập nối nhau, giữa một trưa đầu mùa hè.

 Một lúc sau mọi người đã tỉnh lại, rữa mặt mũi, chuẩn bị dọn mâm bát... thì bất chợt nghe ai nghêu ngao bên ngoài:

Long An anh dũng kiên cường

Anh đi đánh giặc, mượn xuồng không cho

Đánh giặc mượn xuồng không cho

Anh đi uống rượu em cho mượn xuồng.

Mọi người nhìn ra. A ông Tư đã về, tay xách một con rùa khoảng một cân. Ông Tư quẳng rùa vào nhà anh Đam, bảo là thằng Ba Nhịn cho tao, mày thịt mà làm mồi. Mọi người gọi ông Tư vào. Ông nói tao vừa nhậu, về nhà rồi sang. Mọi người không chịu, lôi ông Tư vào bằng được. Thế là cả hội lại hỳ hục thịt rùa. Trong chóng vánh, hai đĩa thịt rùa được bày ra. Ông Tư, cậu Năm, chú Chín và cả hội lại ngồi vào thành vòng. Một can rượu lại được mua về. Cái chén lại tiếp tục cuộc hành trình vòng quanh chiếu. Can rượu mới hết một nữa thì nhiều chiến sỹ đã gục tại trận. Người thì nhai rau sống, người thì nôn.

Đợt này tôi cố tránh, uống rất ít, tuy thế chỉ một lúc sau là nằm bất động. Khi tôi tỉnh dậy trời đã tối, mọi người về hết. Tôi ngủ tiếp. Đến nữa đêm tôi thấy tức ngực khó thở, vội gọi anh Đam dậy mở hết cửa. Cửa đã được mở toang hết nhưng cái ngực tôi vẫn nặng chịch, khó thở quá. Vợ chồng anh Đam bắt đầu lo, vội lau mặt, xoa ngực, xoa dầu cho tôi, nhưng tôi vẫn không đỡ, khó thở vô cùng.. Anh Đam vội vàng đi gọi anh Hùng. Sau đó hai anh lai tôi ra bệnh xá huyện Thủ Thừa.

Sau khi nghe anh Đam kể lại hiện tượng, ông bác sỹ tại chức đặt ống nghe. Vừa nghe xong ông ta nói ngay: Nhồi máu cơ tim. Anh Đam hỏi lại ông ta vẫn trả lời: Nhồi máu cơ tim. Ông giục lên bệnh viện tỉnh ngay, nếu chậm sẽ không cứu được. Anh Đam và Hùng tái mặt, vội vàng đi gọi lái xe. Lái xe đến, ra xe, lại quên chìa khóa xe. Anh Hùng phải đưa về lấy. Cả ba người lên xe, khởi động mãi xe mới nổ máy. Với bao nhiêu sự cố, nhưng cuối cùng tôi vẫn đến được bệnh viện thị xã Tân An. Lúc đó khoảng một giờ sáng.

Hùng và Đam đưa tôi vào phòng cấp cứu. Ông bác sỹ mắt nhắm mắt mở đeo ống nghe. Nghe xong ông ta đặt điện cực lên ngực, lên chân tôi, để đo điện tim. Sau khi chuẩn bị xong, ông ta bật công tắc. Máy không chạy. Bác sỹ bật đi bật lại công tắc mấy lần, máy vẫn bất động. Ông bực mình đập “bộp bộp” mấy cái vào máy, vẫn thế. Cả ba người vội vàng cho tôi sang một phòng khác có máy điện tim. Bác sỹ vừa cài các đầu dò vào người tôi, thì nghe “ tạch” một cái. Cả phòng tối om. Mất điện. Tôi cố hết sức, nói với Hùng và Đam trong ánh sáng lờ mờ của ngọn đèn dầu: Thôi thế là hết rồi. Đây là Long An, con rồng sẽ an nghỉ ở đây, hai em cố gắng hoàn thành nốt công việc cho anh, có gì khó khăn thì gọi cho anh Đặng Vũ Minh viện trưởng viện Hóa ở Hà Nội.

 Hùng và Đam rơm rớm nước mắt. Hùng mếu máo đang định nói gì thì căn phòng vụt sáng. Có điện rồi. Hùng và Đam thở phào một cái, rồi mĩm cười : Anh yên tâm. Vừa lúc đó bác sỹ đến, tiếp tục chạy điện tim. Xong xuôi ông ấy bảo: Không sao, nhẹ thôi. Ông ta tiêm cho tôi một mũi ở tay rồi cho ngậm một viên thuốc. Một lúc sau tôi thấy đỡ chút ít. Tôi bảo Hùng và Đam anh đỡ rồi. Hai chú thay nhau, vừa trông tôi, vừa nghỉ ở giường bên cạnh. Đến sáng thì tôi đã đỡ nhiều. Hùng Và Đam cũng đã ngủ được một ít.

Khoảng 7 giờ sáng Hùng và Đam đang định thay nhau trông tôi để về nhà thì anh Bào đến báo: Ông Tư đi rồi. Anh Đam hỏi lại: Đi đâu. Anh Bào mếu máo: Ông Tư chết rồi, hôm qua uống rượu xong ông về năm ngủ trên võng rồi không dậy nữa. Hùng, Đam và tôi tái mặt, sáu giọt nước mắt lăn trên gò má ba người. Thương ông Tư quá.

HAI QUẢ BẦU (Hồi ký)

      Vừa kết thúc cuộc họp bảo vệ luận án tiến sỹ cho một anh trong viện Hóa học, tôi vội vàng ra cổng viện, đi xe ôm về Cầu Giấy để bắt ô tô buyt về nhà cho nhanh. Chiều tôi phải bay vào Sài Gòn, vì có hẹn với anh Tư Phùng ở Long An vào sáng mai. Trả tiền, trả mũ bảo hiểm cho ông xe ôm xong, tôi nhảy vội lên xe 27 cũng vừa đến. Ghế ngồi đã kín nhưng may quá có một cháu nhường chỗ ghế một ngang giữa xe. Tôi cảm ơn cháu rồi ngoái lại phía sau: Rất đông các cụ bà mặc áo nhà chùa vừa đi lễ về. Bà nào cũng cầm một cành lá vàng, môi đỏ tươi vì trầu, vẻ mặt rất hân hoan, chắc là xin được nhiều “của rơi của vãi” của thánh thần.

       Tôi vừa ngoái cổ lại về hướng trước, một cô bé đã đứng trước mặt tôi, cách hai hàng ghế. Không còn ghế, cô phải đứng, hai tay giơ lên bám vào thanh vịn tay phía trên đầu. Một số người đến sau đều đứng ở phía sau, vì thế các cụ bà nhìn thấy rất rõ cô bé trước mặt tôi.

       Cô bé rất trẻ, khoảng 19 - 20, chắc là không phải người Hà Nội. Cô ta mặc cái quần nữ kiểu mới, trễ rốn, áo thì mõng và ngắn. Hai tay cô phải bám vào thanh vịn trên cao, vì thế ngực ưỡn ra. Hai quả bầu hơi quá cỡ của cô neo buộc không kỹ lắm, cứ đánh nhịp theo bánh xe lăn. Cô ta đứng ngược sáng so với chỗ tôi và các cụ bà chùa nên nhìn rất rõ hình dáng và làn da trắng hồng mờ mờ dưới làn áo của hai quả bầu. Mục tiêu ấy luôn di động nên rất dễ dập vào mắt người ngồi sau. Với cái nhìn của một nhiếp ảnh gia, tôi trân trọng cái khoảnh khắc này, nhưng không dám nhìn kỹ, cứ giả vờ nhìn sang chỗ khác, thỉnh thoảng mới liếc qua. 

      Nhìn hình ảnh đó, các bà phía sau rất khó chịu. Một bà bắt đầu lên tiếng:

-          Cô kia ơi, ngồi gọn vào cho người ta đi.

Cô bé vờ như không nghe tiếng. bà kia lại nhắc lại;

-          Cô kia ơi...

Cô bé liếc nhìn mấy hàng ghế nhưng không còn chỗ, cứ đứng vậy. Thấy cô bé vẫn đứng, các bà bắt đầu nhao nhao:

-          Cô kia ơi...

-          Cô kia ơi...

-          Cô kia ơi...

Cô bé không nhúc nhích. Các bà bắt đầu đỏ mặt đỏ mày, dùng đủ ngôn từ dành cho cô bé.  Từ vẽ từ bi của kẻ vừa bước ra khỏi cửa thiền, bây giờ lộ rõ nguyên hình “sư tử Hà Đông”. Bị tấn công vô cớ, cô bé càng phớt lờ, mặc kệ.

       Thấy cảnh vậy, tôi quay mặt ra phía sau:

-          Các bà buồn cười nhỉ, cô ta đứng đấy việc gì phải lắm lời, các bà không thích, có người khác thích thì sao.

Ối trời ơi, chắc các bạn không tưởng tượng nổi những ánh mắt căm hờn lúc đó đang chĩa vào tôi. Đủ thứ lời hắn học ném vào tai tôi:

-          Các ông cái gì mà chẳng thích, tiền tham nhũng thiếu gì.

Các bà ấy nói vậy vì tôi rất giống một ông tham nhũng: Cái cặp da mới mua ở Bờ Hồ giá sáu trăm ngàn đồng, áo quần vét vừa là, sơ mi trắng phía trong, cà vạt hoa xanh hồng, trên túi ngực còn lộ một phong bì tiền bồi dướng, do cô Lan Anh vừa nhét vào cho tôi lúc kết thúc cuộc họp.

          Thấy các bà lắm chuyện, tôi bắt đầu chọc tức:

-          Các bà bảo ai tham nhũng, tiền trong kho bạc nhà nước, phải có mưu có mẹo mới lấy ra được, các bà lười không chịu động não, làm sao tiền về nhà.

Thế là một cuộc khẩu chiến không cân sức bắt đầu. Các bà nhà chùa đông, tự do dùng đủ lời. Tôi một mình, lại phải dùng từ chọc tức chuẩn, sợ lỡ miệng.

Sau khi không còn đòn gì nặng hơn một bà tuyên bố:

-          Được rồi, được rồi, cứ chờ đấy, có ngày đeo còng.

Không ngờ lại gặp một “ông tham nhũng” trơ trẽn như thế, các bà cũng chẵng biết nói gì thêm, ngoài câu:

-  Thôi không thèm nói với bọn tham những nữa.

Vừa lúc đó xe dừng, các bà giục nhau xuống, lúc qua chỗ tôi, không quên ném vào mặt tôi một cái nhìn hằn học. Bà xuống sau cùng còn ngoái cổ lại:

-          Chào ông tham những nhé.

Tôi trông cho các bà xéo để nhìn lại hai quả bầu. Nhưng không ngờ, khi các bà xuống hết, tôi ngoảnh mặt về phía trước, hai quả bầu đã biến đâu mất.

LÀM LỢN ĂN CƠM MỚI (Hồi ký)

      Dân quê tôi thường có tập quán ăn mừng “Cơm mới” vào khoảng cuối tháng 10 âm lịch. Tuy thế những năm mất mùa đói kém, cũng đành xếp lại.

      Đặc sản lớ : Trong thời kỳ cải cách ruộng đất, dân quê tôi đói lắm. Vào ngày ba tháng tám phải móc khoai non hoặc gặt lúa non về ăn. Khoai non chỉ cần luộc là được, còn lúa non thì phải chế biến thành “lớ” mới ăn được. 

      Lúa non mang về tuốt lấy hạt, thường là mới hết thời kỳ ngậm sữa, đang vào chắc. Sau đó rang hạt lên rồi giã thành bột. Sau khi sàng sảy bỏ hạt to, phần còn lại giống như cám, gọi là lớ. Về hình thức, cũng như cách chế biến, lớ thực chất là một loại cám. Bởi thế có câu chuyện hài hước như sau:

      Một hôm ông Mẹt Hai ở làng trên đi thăm ruộng, gặp  ông  Cu Lý ở làng dưới. Ông Hai hỏi chào trước:

Năm nay nhà bác làm gì mừng cơm mới?

Ông Lý nói ngay:

- Làm lợn

Ông Hai không tin hỏi lại:

- Bác nói đùa đấy chứ?

- Tôi có bao giờ nói đùa đâu, cả nhà ăn cám, không làm lợn thì làm gì.

Ông Hai cười rất to:

- Thế thì nhà em cũng làm lợn.

- Thời buổi cải cách này ai chẳng làm lợn ăn cơm mới. Ông Cu Lý đáp lại.

ÔNG JULIANO (Hồi ký)

Trong thời gian làm nhờ  một số thực nghiệm ở Viện Khoa học kĩ thuật Nông nghiệp, tôi có may mắn được gặp ông Juliano. Ông Juliano, người Philippin, chủ nhiệm khoa Hóa học ở Viện Lúa quốc tế (IRRI) ở Philippin. Ông là nhà khoa học hàng đầu thế giới về lĩnh vực Hóa học và chất lượng lúa gạo. Sau này ông được tôn vinh là nhà khoa học tiêu biểu của khối Asean. Là nhà khoa học tầm cỡ như thế, nhưng ông rất vui tính, dí dõm.

 Đề tài luận án của tôi thuộc lĩnh vực nghiên cứu của ông Juliano. Vì thế, mấy hôm nhà khoa học nổi tiếng này đến thăm viện Khoa học kỹ thuật Nông nghiệp tôi luôn ở bên cạnh ông.

Một hôm chúng tôi tọa đàm khoa học với ông Juliano, anh Lê Doãn Diên chủ trì. Chúng tôi trao đổi rất nhiều vấn đề, nhưng ông Juliano quan tâm nhất là mối tương quan giữa hàm lượng protein trong hạt và năng suất. Hai thông số này thường có tương quan nghịch.  Rất may là tôi đã có rất nhiều số liệu về vấn đề này. Tuy thế, theo số liệu của tôi thì tương quan này chỉ ở mức r = (-0,45), còn số liệu của ông Juliano cho  tương quan chặt hơn (r< -o,45).

Kết luận này có một ý nghĩa to lớn trong thực tế. Hai chỉ số, hàm lượng protein trong hạt và năng suất, tương quan ngược chiều, cho nên, nếu chọn giống theo hướng tăng hàm lượng protein sẽ dẫn đến hậu quả giảm năng suất. Do đó, trong quá trình chọn giống, phải luôn luôn theo sát cả hai chỉ tiêu này. Sau này, anh Vũ Tuyên Hoàng có theo đuổi giống giàu protein, tôi không biết kết quả đến đâu.

Trở lại buổi tọa đàm.

Sau đó anh Lê Doãn Diên trình bày một số kết quả nghiên cứu của mình. Anh Diên lôi quyển luận án làm ở Bungari ra để trình bày. Vừa thấy anh Diên cầm lấy quyển sách, ông Juliano đã nhìn tôi tủm tỉm cười. Đợi anh Diên nói xong, ông ta “sorry” rồi cầm lấy cuốn luận án từ tay anh Diên. Ông cong cong hai ngón tay lại rồi đo đo phía gáy sách, Vừa đo đo vừa nói: “Very thick”. Tôi hiểu ý ông Juliano nhưng không dám cười, sợ phật lòng anh Diên.

QUÀ CHO CHÓ (Hồi ký)

Tôi đi sang Nhật một thời gian dài. Hôm đi, bà xã ra sân bay tiễn chân. Lúc đang gần tôi nói chuyện, dặn dò mấy thứ. Đi ra một quảng xa, tôi không ngoái lại nữa. Sang bên Nhật, nhớ nhà, tôi gọi điện thoại về. Bà xã có vẻ giận, nói như trách: Tại sao lúc đi không quay lại vẩy tay gì cả. Tôi nói: Anh muốn vẩy tay lắm, nhưng sợ  vẩy nhầm vợ người khác, nên thôi. Nghe có lý, một tiếng cười dễ thương theo sóng điện truyền đến tai tôi.

Nói nhớ nhà là nói chung thế thôi. Kỳ thực tôi nhớ nhất là con chó. Con vật tôi yêu quý đó, trung thành, trông nhà trông cửa, mỗi lần đi đâu về nó chạy ra đón đầu tiên, đuôi vẩy tít mù, lưỡi liếm khắp người chủ. Có hôm nó còn nhảy lên liếm hẳn vào mặt cho đã nư. Tình cảm của con chó với chủ là tình cảm thật. Đã có bài văn nổi tiếng nói con chó thương chủ hơn cả những người thân nhất. Chủ có lên thiên đường, nó sẵn sàng đi theo, mặc dầu biết rằng nơi đó không xương để gặm. Con chó của tôi không biết có quý tôi đến mức đó hay không, nhưng mỗi lần tôi đi xa lâu ngày, nó thẩn thờ, phục ở của chờ.

Ở Nhật, tôi thấy họ dành riêng những khu vườn cho chó. Mỗi buổi sáng, người Nhật dắt chó ra đấy, chó chơi đùa và đi vệ sinh thoải mái. Ở nước mình chưa thấy có những khu vườn như thế. Kể ra đất nước tư bản cũng có cái hay. Tận mắt thấy điều đó, tôi thương con chó nhà mình vô cùng, không có chỗ chơi, không có chỗ ỉa.

Hồi ở nhà, mỗi lần đi xa về, tôi thường mua quà cho con chó. Quà hay mua nhất là cái nem chua. Hôm đi công tác ở Đồng bằng sông Cửu Long, tôi mua hắn một xâu mấy chục chiếc nem chua, khi qua phà Cao Lãnh. Đấy là loại nem Lai Vung nổi tiếng. Lúc đầu định không mua, sợ mang ra Hà Nội hỏng mất, nhưng nghe ai đó đọc câu ca dao:

Lai Vung là xứ lạ lùng

Nem chua mà ngọt, thơm lừng mà say

nên lại mua. Anh Ba Cang, giám đốc sở Khoa học Công nghệ tỉnh Đồng Tháp, nói cho tôi an tâm: Không sợ hỏng đâu, người ta vẫn mang ra Hà Nội làm quà.

          Sau thời gian làm việc với các nhà khoa học và tiến hành một số thí nghiệm trường Đại học Tổng hợp Tokai ở Nhật, tôi chuẩn bị về. Trước lúc về, không quên mua quà cho con chó. Quà gì nhỉ, nem chua thì không thấy có, xương là thứ chó thích nhất thì sợ hỏng, hàng điện tử thì chó không biết dùng. Cuối cùng tôi mua cho con Happy cái đục đạc, loại đặc biệt, phát ra âm thanh rất hay. Nhưng cũng vì cái đục đạc này mà sinh rắc rối khi về nhà.

          Hôm rời đất nước “Mặt trời mọc” tôi ra sân bay Narita. Ông bạn Tsuda không ra tiễn. Hình như đó là thói quen của người Nhật. Họ chỉ đón rất nhiệt tình lúc đến, còn lúc đi, miễn. Qua hai chặng máy bay: Narita – Hongkong – Hanoi, tôi về đến nhà thì đã hơn mười giờ tối. Như thường lệ, con Happy chạy ra đón đầu tiên. Tôi quẳng đồ đạc vào một góc rồi vội vàng lấy cái đục đạc đeo vào cổ con chó. Tiếng đục đạc reng reng. Con chó không quen, chạy lọan xị khắp nhà. Tôi vội vàng đuổi bắt, vuốt ve để nó bình tĩnh lại.

Đang loay hoay theo chó, quay lại chẳng thấy bà xã đâu. Tìm dưới bếp, dưới nhà không thấy, cứ nghĩ, bà ấy chạy ra ngoài mua thức ăn gì đó. Nhưng tôi đợi mãi vẫn không thấy về. Chột dạ, tôi chạy lên tầng hai. Thì ra bà ấy đang năm trong chăn khóc nức nở. Tưởng là có chuyện gì, hay là lúc mình đi vắng có ông nào léng phéng..., nhưng không phải. Cuối cùng cô ấy vừa nấc vừa nói: Đi lâu, về nhà chẳng hỏi gì đến vợ con, cứ chó, chó chó...hu hu...

ĐẸP HƠN CHÓ (Hồi ký)

       Tôi có con cho tên là Happy rất đẹp. Đây là giống chó lai giữa giống chó Nhật và chó ta. Cũng giống như người, con lai thường đẹp hơn bố mẹ. Con Happy mặt tròn, chân thấp, cái đuôi to. Toàn thân phủ một lớp lông dày như lông cừu. Đôi mắt nó long lanh trông rất đa tình. Buổi tối tôi thường dắt con Happy đi chơi. Khi đi qua chỗ hàng ăn buổi tối, ai cũng khen chó đẹp. Một hôm, thấy họ khen chó hoài, tôi nói vui: Các cô cứ khen chó đẹp mà chẳng thấy khen người, chắc là người xấu. Một cô mau mồm nói ngay: Không, bác cũng đẹp, bác đẹp hơn con ”cho... á”. Biết lỡ miệng, cô ta lấy tay bưng mồm lại. Tôi không nói gì, cứ dắt chó đi, nghe phía sau cười rúc rich. Tôi thầm nghĩ: Người ta thì vĩ đại, muôn năm, bất tử ..., mình thì đẹp hơn con cho...á. Thôi, chẳng sao, những thứ kia thì chưa chắc, còn đẹp hơn con cho... á thì rất có thể.

CHUÔNG ĐỒNG LINH THIÊNG

Bà nội tôi là con quan huyện cử nhân Nguyễn Hài làng Thổ Ngọa. Nguồn gốc họ Nguyễn này là từ Can Lộc tỉnh Hà Tĩnh. Gia phả ghi như sau: Có hai vợ chồng họ Nguyễn ở Can Lộc. Chồng ở làng Thổ Vượng, vợ ở làng Ngọa Kiều, được vua cấp đất ở vùng gần cửa sông Gianh. Sau khi định cư lập làng nơi ở mới lấy tên là Thổ Ngọa, do ghép hai chữ đầu của Thổ Vượng và Ngọa Kiều ở Can Lộc. Họ Nguyễn bà tôi có 5 đời hưởng tước quận công. Hiện nay bà con gần bên phía bà nội có gia đình ông Bái, ở xóm Giữa xã  Quảng Thọ.

Tôi được nghe ông Bái, hậu duệ thứ 8, kể lại chuyện cái chuông của nhà thờ họ bị mất và sau mười hai năm thì được trả lại. Một câu chuyện rất ly kỳ và huyền bí. Nghe xong, ai cũng cảm thấy phải soi xét lại bản thân mình.

Biết tin tôi về quê, ông Bái nhắn tôi đến chơi bằng được. Dạo đó Bác làm nghề đúc chum bằng xi măng. Bác nghỉ một hôm để đón tôi. Sau bao nhiêu năm xa cách, nay gặp nhau mừng vô cùng. Bác nhấc chén trà thơm mời tôi, rồi không muốn tôi phải sốt ruột, Bác bắt đầu câu chuyện. Vừa kể đôi mắt bác nhiu nhiu lại, như đang nhìn vào một cõi xa xăm...

Trong thời kỳ chiến tranh, nhà thờ họ Nguyễn bên bà nội tôi bị mất một cái chuông đồng. Cả họ truy tìm nhưng không thấy. Mãi mười hai năm sau tự nhiên có người ở Thanh Hóa mang vào trả. Tìm được chủ cái chuông, người nhà đúc đồng mừng rỡ vô cùng. Họ kể lại câu chuyện huyền bí, không sót chi tiết nào, cho ông trưởng họ Nguyễn nghe.

 Họ là dân đúc đồng ở Thanh Hóa, thường đi mua nguyên liệu khắp nơi. Một hôm họ đi qua vùng này, có một người gọi bán cái chuông. Họ mua về Thanh Hóa. Sau khi mang chuông về Thanh Hóa, họ có gọi mấy người sưu tầm đồ cổ để bán. Lúc đầu bên mua trả ba chỉ vàng, chần chừ không bán. Sau đó viện bảo tàng đến mua, trả ba chỉ rưỡi, định bán nhưng không thấy người mua quay lại. Thế rồi cái chuông vẫn được cất đấy.

Từ khi mang chuông về, nhiều tai họa đã đến với gia đình. Trước hết là chuyện làm ăn thua lỗ. Hàng hóa không bán được, khách đặt hàng giảm dần. Một thời gian sau đứa cháu bị bại liệt. Chưa hết, sau đó đứa con dâu mất trí, suốt ngày nói lảm nhảm. Có nhiều lúc cô ấy nói: Trả cái chuông đồng đi, đường tham. Sau bao nhiêu tai họa, gia chủ cũng đã cúng vái khắp nơi nhưng tai họa chưa hết.

Qua một thời gian dài, cái chuông đồng không ai hỏi mua. Quý thì quý thật nhưng bán không được, lại gặp thời kỳ hiếm đồng, gia chủ định nấu cái chuông để đúc nồi. Hôm đó lò bệ đã sẵn sàng, chuông đồng đã cọ sạch mang vào. Bỗng dưng có một tiếng nổ long trời từ trong lò. Cái lò bị tung lên, còn năm gian nhà của gia chủ bị sập. Sợ quá, lần này gia chủ quyết định đi bói. Khi đến gặp thầy. Không đợi gia chủ kể lại sự việc, thầy nói ngay: Gia chủ đang giữ một vật linh thiêng của một dòng họ danh tiếng, mau mau trả lại, nếu không còn bị tai họa nữa.

 Thế là người nhà đúc đồng kia vội vàng tìm nơi để trả lại chuông. Họ lên đường ngay. Khi tìm đến nơi người bán, kể lại đầu đuôi câu chuyện, người đã bán chuông cũng sợ. Người bán đó chỉ cho người nhà đúc đồng chủ nhân cái chuông, và dặn làm ơn đừng khai gì cả. Nhờ đó người mua chuông biết và mang đến trả cho họ Nguyễn bà nội tôi. Tính từ ngày mất chuông, đến khi được trả lại, đã mười hai năm.

Kể chuyện chuông đồng

Tác giả Nguyễn Xuân Bái (hậu duệ đời thứ 8)

001

Bà con ơi, lạ quá

Nghe em kể chuyện này

Một câu chuyện rất hay

Mới nghe không tin nổi

Nhưng khoan đừng có hỏi

Câu chuyện thật hẳn hoi

Ở xóm Giữa đây thôi

Tại nhà thờ họ Nguyễn

009

Chuông đồng là cốt chuyện

Để em kể đầu đuôi

Trưa mười bốn vừa rồi (tháng hai)

Ông bà ngoài Thanh Hoá

Đã khiêng chuông đến trả

Tại ngay ở từ đường

Không tính toán đong lường

Không yêu cầu gì cả

Rồi kể về chuyện lạ

017

Từ khi đem chuông về

Gặp rắc rối nhiều bề

Nào buôn thua bán lỗ

Nào lò đúc bị nổ

Sập cả năm gian nhà

Đứa con dâu hiền hoà

Bỗng bị điên dở chứng

Rồi cháu từng nuôi nấng

Bị bại liệt hoàn toàn

Hết thuốc tây thuốc nam

Hết hương đèn khấn vái

028

Bệnh không hề dừng lại

Cứ nằm liệt trên giường

Con dâu thì phát cuồng

Chui cả vào bụi rậm

Miệng đôi lần lẩm bẩm:

Trả ngay cái chuông đồng

Đừng ham của tiếc công

Phải trả ngay lập tức

036

Riêng bà đầu đau nhức

Chợp mắt là chiêm bao

Thấy rắn rết bò vào

Vây quanh mình ghê rợn

Khi thì người cao lớn

Xà cạp trắng quấn chân

Đến đòi chuông mấy lần

Tỉnh ra rồi rất sợ

044

Chưa hiểu ra nguyên cớ

Cứ hoặc hoặc nghi nghi

Nhà ăn ở chuyện gì

Tại chuông đồng, có lẽ

Đành tìm thầy xin quẻ:

Thầy phán chính chuông đồng

Đã mua ở miền trong

051

Mười hai năm về trước

Của linh thiêng mua được

Chẳng biết, cứ vui mừng

Và lại rẻ qua chừng

Năm đồng ba lúc ấy

Đem về nhà để đấy

Ai trả giá thấy hời

Thì bán đi kiếm lời

Nếu không đem nấu lại

Đúc ra thành các loại

061

Đem bán cũng dễ dàng

Họ trả ba chỉ vàng

Đã mừng thầm định bán

Nhưng còn chưa quyết đoán

Thế là lỡ tiền vàng

Đến lượt viện bảo tàng

Trả lên ba chỉ rưỡi

Lòng càng mừng khấp khởi

Tính ra đã quá hời

Đã định bán đi rồi

Họ lại thôi không hỏi

072

Năm này qua năm tới

Chuông vẫn để trong nhà

Không việc gì xảy ra

Không ai người hỏi đến

Chuông chẳng hề di chuyển

Gặp lúc đồng hết rồi

Định đúc lại thành nồi

Thì bỗng dưng lò nổ

Thế là đành để đó

081

Vì thế chuông vẫn còn nguyên

Đúng là vật linh thiêng

Mình người trần mắt thịt

Nhờ bói ra mới biết

Bao nhiêu chuyện xảy ra

Trong mấy năm vừa qua

Vì chuông đồng tất cả

Phải mau mau đem trả

Xin ngày mai lên đường

Từ ngày trả chuông đồng

Dâu bình thường trở lại

Rồi cả thằng cháu ngoại

Đứng dậy đi vào ra

Thật sung sướng cả nhà

Vội tìm thầy cảm tạ

Ơn của thầy lớn quá

091

Thật linh thiêng rõ ràng

Khác chi bắt được vàng

Không còn ngờ gì nữa

Cái đầu mình dang dở

Đã chịu lỗi quá nhiều

Giờ xin họ một điều

Được thắp hương vái tổ

Được khấn cầu với tổ

101

Xin phù hộ cho nhà

Được nạn khỏi tai qua

Cháu và con chóng khỏi

Chuông xin dâng trả lại

Cùng với cả tấm lòng

Của cả hai vợ chồng

Biết ơn này mãi mãi

Chuyện tưởng như huyền thoại

Nhưng là thực trăm phần

Hởi bà con xa gần

Trăm phần trăm là thật

111

Nào ai dám bịa đặt

Ra những chuyện thế này

Biết đâu dở là hay

Để đầy thân mang vạ

Nghe rồi mình chột dạ

Lâu nay cứ nghĩ rằng

Chết là lên vĩnh hằng

Hoá ra còn không mất

Ngẫm chuyện này, nhất nhất

Phải tin ở thánh thần

121

Đừng xem nặng chuyện trần

Mà bỏ quên tiền bối

Ai nghi ngờ nghĩ vội

Cứ nhắm mắt đưa chân

Rồi mang hoạ vào thân

Ách lại tròng vào cổ.

NĂM RẮN, NÓI CHUYỆN THƠ NGỤ NGÔN "RẮN"

Về nguồn gốc bài thơ “Rắn”, có giai thoại kể:

Ông Vũ Công Trấn và Lê Phú Thứ  (cha Lê Quý Đôn) là bạn cùng đỗ Tiến sĩ khoa Giáp Thìn 1724. Nhân hôm đến thăm bạn, Tiến sỹ Trấn ra đầu đề  “ Rắn đầu biếng học” để thử con bạn. Ít phút sau Lê Quý Đôn đọc ngay bài thơ “Rắn”:

 Chẳng phải lìu điu vẫn giống nhà

Rắn đầu biếng học ắt không tha

Thẹn đèn hổ lửa đau lòng mẹ

Nay thét mai gầm rát cổ cha

Ráo mép chỉ quen trò lếu láo

Lằn lưng chẳng phải vết roi da

Từ nay  trâu lỗ  xin siêng học

Kẻo hổ mang danh tiếng thế gia.

Chú thích:

- Liu điu: Rắn có nọc độc sống ở ao hồ, ăn ếch nhái

- Hổ lửa: Rắn độc có khoang, màu đỏ như lửa

- Mai gầm: Rắn cạp nong, có nọc độc, thân có nhiều khoang đen, vàng xen kẻ nhau. Có loại rắn nữa gọi là cạp nia – thân có nhiều khoang đen trắng, nhưng bé hơn cạp nong.

- Rắn ráo: Rắn nhỏ, sống trên cây, săn bắt chuột.

- Lằn: Tức là thằn lằn, một loại bò sát gần với rắn, có bốn chân, thân có vẩu, sống ở bờ bui, ăn sâu bọ.

- Trâu lỗ: Một loại rắn nhỏ, sống ở ao hồ, chuyên rình bắt gà con.

Trâu, Lỗ còn có nghĩa là nước Trâu quê của Mạnh Tử và nước Lỗ quê của Khổng Tử.

- Hổ mang: Rắn độc có thói quen ngẩn cao đầu, bạnh da cổ để đe dọa kẻ địch.

Đây là bài thơ ngụ ngôn, lấy đề tài “Rắn” để khuyên trẻ việc học hành.

Ở NHÀ CÔ (Hồi ký)

Tôi có cô ruột, gọi là cô Tham, vợ ông Tham tri Đinh Xuân Trạc ở làng Thọ Linh, xã Quảng Sơn, huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình. Tham tri là chức quan dưới chức Thượng thư thời Nhà Nguyễn. Tôi chưa đến Thọ Linh bao giờ nên không muốn đi, hơn nữa ở với cậu ruột quen rồi, ngại đi nơi khác. Cả nhà thấy tôi không thích đi nên không ép. Sau đó, nhân một hôm có cô tôi về làm giỗ cho mẹ tôi, chú Ấm, bế tôi ra phía sau nhà nói nhỏ với tôi: “Lên cô Tham sẽ được gặp cậu”, cậu tức là cha tôi. Chú Ấm phải bế tôi ra sau nhà nói thầm, vì lúc đó cha tôi đang tham gia kháng chiến, lại giử chức gì đó quan trọng nên phải hết sức bí mật. Nghe chú Ấm nói vậy tôi reo lên: Cháu đi ngay cháu đi ngay. Chú Ấm vội lấy tay bịt miệng tôi lại. Tên thực chú tôi là Kỳ, nhưng là con quan nên vẫn được gọi là Ấm.

Chiều hôm đó tôi cùng cô Tham và vài người giúp việc dẫn tôi lên Thọ Linh. Đến nơi thì trời đã tối mịt. Nhà cô tôi to cao, là cái nhà lầu bề thế nhất vùng. Nghe nói dượng tôi xây khi đang làm tham tri. Ăn uống xong tôi đi ngủ ngay. Tôi ngủ trên một cái phản gụ rộng. Đến khoảng nửa đêm thì có người lay dậy. Tôi mở mắt: “ Cậu!”. Tôi sướng quá thét lên, rồi ôm chặt lấy cha khóc nức nở. Cha tôi cũng khóc. Mẹ mất, cha đi kháng chiến ẩn hiện đâu không ai biết. Có anh chị và bà con nhưng tôi vẫn thèm một cái hôn, một chút bế của cha. Cha tôi bế tôi đi tiểu. Lúc đó trời đang mưa to, nước từ mái ngói trút xuống ào ào. Cha tôi bế tôi vào rồi bày cho tôi bài đồng dao “Lạy trời mưa xuống, lấy nước tôi uống, lấy ruộng tôi cày, lấy gạo thổi cơm, lấy rơm đun bếp...”. Cha tôi ấp tôi trong lòng. Ông âu yếm kể rất nhiều chuyện. Tôi ngủ thiếp đi lúc nào không biết. Đến sáng, khi tôi tỉnh dậy thì cha tôi đã đi, tôi buồn quá. Cô Tham tôi đưa cho tôi một gói kẹo mè xửng, nói là của cha để lại. Tôi cầm gói kẹo, chẳng thiết gì ăn, nhớ cha quá.

Đinh Xuân Quảng - một số tư liệu qua trang web: http://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90inh_Xu%C3%A2n_Qu%E1%BA%A3ng:

Đinh Xuân Quảng là con trai của Tham tri Đinh Xuân Trạc, thôn Thọ Linh huyện Quảng Trạch tỉnh Quảng Bình. Ông Quảng là một trong những luật sư đầu tiên (1930) của Trường Đại học Luật khoa Hanoi,  là thẩm phán Việt Nam đầu tiên trong ngành tư pháp. Ông thuộc nhóm trí thức công giáo đấu tranh chống chế độ thực dân của Pháp, giành độc lập cho Việt Nam bằng đường lối hòa bình. Có một thời gian ông phải sang Tàu để hoạt động chính trị, vì ở trong nước sợ cọng sản ám hại. Sau năm 1954 ông ở hoạt động chính trị trong chế độ Sài Gòn.

QUÊ HƯƠNG NGUYỄN HÀM NINH

Gặp gỡ mặn ngọt

Ở miền Trung nước mặn thường không xâm nhập sâu vào nội địa như miền Nam. Bởi vì sông miền Trung có độ dốc lớn. Ví dụ, ở sông Gianh nước mặn chỉ vào đến Phù Hóa, cách của biển chỉ 10 -15 cây số. Trong khi đó, vào mùa khô, nước mặn sông Tiền Giang có thể xâm nhập đến Mỹ Tho, cách cửa Đại gần 50 cây số. Đặc điểm chung của các con sông miền Trung là rất hung dữ về mùa mưa lũ. Nơi đây đồng bằng hẹp, tỷ lệ rừng núi đất dốc lớn, hể mưa to là có lũ lụt. Hầu như năm nào cũng có lũ lụt miền Trung. Mưa tiểu mãn vào cuối tháng 5 dương lịch thường không lớn, ít khi gây lũ lụt. Ngược lại, đó là một nguồn lợi lớn mà ông trời ban tặng cho người dân nơi này.

 Đặc sản chắt chắt

Hàng năm, sau các cơn mưa tiểu mãn. Dòng nước ngọt của Rào Nậy hối hả từ thượng nguồn về, đến xã Phù Hóa huyện Tuyên Hóa thì gặp nước mặn. Do nồng độ muối cao, tất cả các hạt keo lơ lững trong phù sa bị phá hủy. Các chất dinh dưỡng lắng đọng xuống đáy sông. Sau dó một thời gian ngắn, độ nửa tuần trăng, hàng tỷ con chắt chắt xuất hiện dưới đáy sông. Người ta ví chắt chắt như là những đứa con ra đời sau cuộc hoan lạc thắm thiết giữa nàng nước mặn từ biển lên và chàng trai nước ngọt từ rừng núi xuống. Chắt chắt giống hệt con hến, nhưng kích thước bé như hạt gạo. Nó thuộc loại nhuyễn thể hai mãnh võ, có tên khoa học là Bivalvia. Vào lúc này người dân Phù Hóa và các vùng lân cận ra sông khai thác. Chắt chắt thường sống trong vùng nước lợ. Một số nơi khác cũng có chắt chắt, ví dụ như ở làng Mai Xá, xã Gio Mai, huyện Gio Linh tỉnh Quảng Trị,nơi gặp gỡ của sông Thạch hãn và sông Hiếu.

 Chế biến chắt chắt

Chắt chắt khai thác dưới đáy sông lên còn dính nhiều bùn. Trước hết là làm sạch, bằng cách cho vào rỗ, dùng chân đạp rồi đãi trong nước sông. Sau đó chắt chắt vào nồi, đun lửa nhỏ. Khi hai mãnh vỏ vừa tách ra, người ta lấy đũa khuấy cho ruột tách ra khỏi vỏ. Phần ruột này, tiếng địa phương ở Mai Xá Quảng Trị gọi là”mặt”. Khi tất cả chắt trong nồi đã há vỏ, người ta gạn lấy nước luộc để riêng, còn phần cái (vỏ và ruột) mang ra sông đãi (tiếng địa phương gọi là “trơi”) để tách vỏ khỏi ruột.

  Nước luộc chắt chắt rất ngon, thường dùng để nấu canh, nấu cháo. Ruột chắt chắt được nắm lại, rồi dùng để chế biến nhiều món ăn. Món ưa thích nhất là xào mỡ, có thêm gia vị răm hành, hạt tiêu, ớt... rồi ăn với bánh đa nướng, ngon tuyệt vời. Ngày hè, đi đâu về, húp bắt canh chắt chắt, ăn bánh đa kẹp với ruột chắt chắt, tự nhiên cái mệt mỏi tiêu tan đâu hết. Chắt chắt là mó đặc sản nổi tiếng vùng Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình.

 Hến có tên khoa học là Cyrena sumatrenis, còn chắt chắt thì tôi không rõ. Hiện nay có nhiều tài liệu nói về giá trị dinh dưỡng và tác dụng thuốc của hến, nhưng chắt chắt thì chưa thấy có. Thịt hến có tính hàn, có tác dụng dưỡng âm, lợi tiểu, hoạt tràng, thông khí, mát gan, thanh nhiệt, giải độc. Vỏ hến có tác dụng cố tinh, long đờm, chống nôn, tan hạch. Hến là thực đơn tốt cho người bị bệnh tiểu đường, lại có khả năng bổ trợ cường dương vì cung cấp thêm chất kẽm... Chắt chắt là họ hàng gần gủi với hến, chắc chắn sẽ có người nghiên cứu về tác dụng dinh dương và tác dụng y học của nó.

 Nguyễn Hàm Ninh

Nói đến xã Phù Hóa chắt chắt này không thể không nói đến danh nhân văn hóa của Quảng Bình – ông Nguyễn Hàm Ninh. Ông ra đời tại thôn Phù Ninh, nay là xã Phù Hóa. Sau đó sang ở làng Trung Ái (tức là Trung Thuần, xã Quảng Lưu, huyện Quảng Trạch ngày nay). Có lẽ ra đời ở thôn Phù Ninh nên ông bố mẹ đặt tên ông là Ninh. Ông nổi tiếng là người hay chữ, là bạn thơ của Cao Bá Quát. Ông đổ thủ khoa (giải nguyên) kỳ thi hương năm Tân Mão (1831), lúc ông 23 tuổi. Cuộc đời ông đầy sóng gió và từng giử nhiều chức khác nhau: dạy quốc học, tri huyện, trước tác viện hàn lâm.... Cuối cùng ông bị bãi chức. Ông để lại nhiều bài thơ chữ Hán và thơ chưa Nôm, trong đó có bài “ Răng cắn lưỡi” :

 Lúc tớ ra đời, chú chữa sinh

Chú sinh khi ấy tớ là anh

Ngọt bùi chẳng nghĩ cùng chung hưởng

Cốt nhục cớ sao nở đứt tình.

Đề tài này do vua Tự Đức ra, khi ngài ăn tiệc răng cắn phải lưỡi. Nguyễn Hàm Ninh muốn mượn đề tài này để nhắc tới chuyện Tự Đức hãm hại Hồng Bảo, người anh cùng cha khác mẹ. Tự Đức khen hay, thưởng mỗi câu một lạng vàng, nhưng thơ có ý châm chọc vua, phạt mỗi chữ một roi về tôi khi quân. Giả sử bây giờ cũng có người phạm tội như Nguyến Hàm Ninh thì bị tội gì.

Trong cuốn “Đại Nam chính biên liệt truyện” do Cao Xuân Dục làm tổng biên có đoạn ghi: Hàm Ninh lấy văn học nổi tiếng. Về thơ văn thời trầm tĩnh, hùng mạnh, khi đè nén, khi phô trương, sở trường là thơ ngũ ngôn, Thương Sơn công (tức Tùng Thiện vương) vẫn thường khen. Nguyễn Hàm Ninh mất ngày 15 tháng 12 năm Đinh Mão, tức là ngày 09 tháng 01 năm 1868.